پایان مسابقه «میزبانی المپیک»؟ / سه دلیل انصراف شهرها از برگزاری بزرگ‌ترین رویداد ورزشی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، صندوق بین‌المللی پول در گزارشی به بررسی اقتصادی بازی‌های المپیک پرداخته است. اقتصاددانان نگارنده این گزارش بر لزوم اصلاحات اساسی در نحوه پیگیری، آماده‌سازی و میزبانی این بازی‌ها تاکید دارند و ادامه برگزاری این رویداد در بلندمدت را در گرو این تغییرات بنیادین می‌بینند. زمانی که توکیو امتیاز برگزاری بازی‌های المپیک ۲۰۲۰ را در سال ۲۰۱۳ به دست آورد، به عنوان یک افتخار بزرگ و فرصتی برای نمایش این شهر به جهان تلقی می‌شد. جشن‌ها در خیابان‌های پایتخت ژاپن شروع شد و شهر برای نخستین بار از سال ۱۹۶۴ آماده برگزاری این رویداد می‌شد. اما همه‌چیز طور دیگری رقم خورد. دولت ژاپن به دنبال همه‌گیری کرونا وضعیت فوق‌العاده اعلام کرد که سبب شد بیشتر بازی‌ها بدون تماشاچی برگزار شوند و بسیاری از شهروندان توکیو خواستار به تاخیر افتادن یا لغو بازی‌های المپیک شوند.می‌توان گفت توکیو به گونه‌ای قربانی بدشانسی همه‌گیری کووید-۱۹ شد، ولی حتی قبل از وقوع کرونا که سبب شد بازی‌های یک سال به تعویق بیفتد، المپیک توکیو هزینه‌های بیش از اندازه بسیاری ایجاد کرده بود و می‌رفت تا به یکی از گران‌ترین المپیک‌های برگزار شده تبدیل شود. از آنجا که هزینه میزبانی این بازی‌ها به طور معمول از هرگونه بازدهی منطقی فراتر می‌رود، زمان آن است که اصلاحات مهمی در نحوه پیگیری، آمادگی و میزبانی المپیک، از جمله مکان‌های ثابت المپیک در جهان در نظر گرفته شود.

در طول ۱۲۵ سال بازی‌های المپیک مدرن اوج تلاش‌های ورزشی انسان را برجسته کرده است، همان‌طور که در شعار کمیته المپیک نیز منعکس شده است؛ سریع‌تر، بالاتر، قوی‌تر. سال‌هاست که کشورهای میزبان نیز به همان قوت ورزشکاران بزرگ برای کسب افتخارات بازی‌های المپیک با هم در رقابت هستند. دهه گذشته اما هزینه‌های انفجاری و مزایای نامعلوم برای شهرهای میزبان، علاقه‌مندی برای برگزاری بازی‌ها را تا حد زیادی کاهش داده و شاهد افزایش نارضایتی‌های عمومی علیه بازی‌ها در جهان بوده‌ایم. به طوری که در صورتی که تغییرات اساسی صورت نگیرد کمیته المپیک ممکن است خود را با شرکای معدودی که حاضر به انجام این ریسک و هزینه باشند تنها ببیند.

جدای از اولین دوره در سال ۱۸۹۶، المپیک‌های مدرن به سرعت اهمیتی فراتر از رقابت‌های ورزشی ساده پیدا کرد. بازی‌های تابستانی ۱۹۳۶ آلمان با هزینه‌ای بیش از ۵۰۰ میلیون دلار که به روشنی برای نشان دادن قدرت و تسلط حزب نازی طراحی شده بود، نه تنها ۱۰ برابر پرهزینه‌تر از تمام بازی‌های قبلی بود، بلکه بیشتر از مجموع هزینه کل بازی‌های قبلی بود. اما این رویداد تنها نخستین المپیک از بازی‌های مدرن بسیاری بود که هزینه زیادی برداشتند ولی به قوی‌تر شدن اقتصاد کمکی نکردند. بازی‌های تابستانی ۱۹۷۶ مونترال با هزینه ۷ میلیارد دلار رکورد شکست، رکوردی که پس از آن هم بارها شکسته شد. هزینه تمامی پنج المپیک تابستانه و دو المپیک زمستانی اخیر از ۱۰ میلیارد دلار فراتر رفته است؛ المپیک تابستانی ۲۰۰۸ بیش از ۴۵ میلیارد دلار و بازی‌های زمستانی ۲۰۱۴ سوچی ۵۰ میلیارد دلار هزینه داشته‌اند.

ارقام این هزینه‌ها معمولا با درآمدهای پیش‌بینی شده مقایسه می‌شوند. المپیک ۲۰۱۹ ریو در مجموع ۹ میلیارد دلار درآمد داشت که به جای آنکه به ریو برای جبران هزینه‌ها کمک کند بخش زیادی از آن توسط کمیته المپیک نگاه داشته شد. هرگونه مزایای مثبت خالص برای شهرهای میزبان المپیک یا از افزایش فعالیت‌های اقتصادی ناشی می‌شود، که معمولا توسط تحلیل‌های اقتصادی حمایت نمی‌شود، یا از میراث بازی‌های المپیک؛ متاسفانه مزایای بلندمدت نیز به سختی یافت می‌شود و معدود مطالعاتی که نشان‌دهنده مزایای اقتصادی هستند نیز در زمان مقایسه میزبانان المپیک با کشورهای مشابه که میزبان المپیک نبوده‌اند، شکست می‌خورند.

افزایش هزینه‌های المپیک از عوامل زیادی نشات می‌گیرد. اول بزرگ شدن مقیاس این رویداد در طول زمان است، به طوری که المپیک قربانی موفقیت خود شده است. در طول ۵۰ سال گذشته تعداد تیم‌ها، رویدادها و ورزشکاران تقریبا دو برابر شده است. بسیاری از این ورزش‌ها نیازمند زیرساخت‌های خاصی هستند که شهرها باید به طور خاص برای بازی‌های المپیک بسازند و طبیعتا سالن‌های ورزشی تخصصی اغلب استفاده بسیار اندکی پس از پایان بازی‌ها دارند. البته حتی بر حسب هزینه به ازای هر ورزشکار یا هر رویداد، هزینه‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است، که نشان می‌دهند عوامل دیگری نیز وجود دارند. امنیت نیز از جمله هزینه‌های اصلی این رویداد است. تا به حال دو حمله تروریستی به المپیک‌ها انجام شده‌(۱۹۷۲ مونیخ و ۱۹۹۶ آتلانتا) است. هزینه‌های امنیتی برای المپیک‌های تابستانه امروز ۵/ ۱ میلیارد دلار است، رقمی که با هجوم گردشگران خارجی به این رویداد نیز افزایش یافته است. برنامه‌ریزی ضعیف و کنترل‌های هزینه‌ای یا پیش‌بینی‌های غیرواقع‌بینانه نیز نقش مهمی دارند. بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۶ بازی‌های المپیک به طور متوسط با ۱۵۶ درصد افزایش هزینه روبه‌رو بوده‌اند. مجموعه‌ای از عوامل در این افزایش هزینه‌ها دخیل هستند؛ از جمله تخمین اولیه پایین هزینه‌ها، ضرب‌الاجل‌های سخت، تغییر در برنامه‌ها در خلال برگزاری و در برخی موارد فساد بسیار بالا. به عنوان مثال هزینه برگزاری المپیک ریو در ابتدا حدود ۳ میلیارد دلار برآورد شده بود، ولی با سر به فلک کشیدن هزینه‌های زیرساختی تا ۱۳ میلیارد دلار افزایش یافت. این کمبودهای زیاد می‌تواند به کاهش خدمات عمومی چون سلامت، آموزش و حمل و نقل عمومی، منجر شده و اعتراضات گسترده‌ای را در آستانه بازی‌ها رقم بزند.

المپیک ۲۰۲۰ توکیو نیز حتی قبل از اینکه کووید-۱۹ المپیک را یک سال عقب بیندازد همین مشکل را تجربه کرد. بودجه در نظر گرفته شده اولیه ۷/ ۳ میلیارد دلاری به رقم رسمی ۴/ ۱۵ میلیارد و برآورد غیررسمی ۲۵ میلیارد دلاری به عنوان هزینه واقعی افزایش یافته است. هزینه‌های ساخت استادیوم جدید که به روی دوستداران ورزش بسته می‌شود و تنها برای برگزاری بازی‌های دوومیدانی و فوتبال مورد استفاده قرار خواهد گرفت، به تنهایی ۴/ ۱ میلیارد دلار خرج برداشته است. این استادیوم میزبان مراسم افتتاحیه و اختتامیه‌ای است که به تنهایی ۱۱۸ میلیون دلار هزینه دارد. تعویق یکساله، به علاوه هزینه‌های اقدامات پیشگیرانه کرونا، هزینه برگزاری این مراسم را حدود ۳ میلیارد دلار افزایش داد و کمیته هماهنگی محلی و صنعت گردشگری توکیو بیش از ۲ میلیارد دلار از کاهش فروش بلیت و کاهش درآمد اسپانسری، ممنوعیت بازدیدکنندگان خارجی و حذف تماشاگران دارای بلیت در بیشتر مسابقات، زیان دیده است.

بدون مزایای کوتاه‌مدت و میراث اقتصادی بلندمدت بسیاری از شهرها برای شرکت در مناقصه بازی‌ها علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. در رقابت برای میزبانی المپیک زمستانه ۲۰۲۲ حداقل پنج میزبان احتمالی، پس از آنکه رفراندوم‌های عمومی و نظرسنجی‌ها عدم علاقه عمومی را نشان دادند، از پروسه مناقصه خارج شدند، به طوری‌که تنها بیجینگ، آلماتی و قزاقستان در رقابت باقی ماندند. به همین صورت بوستون، بوداپست، هامبورگ و رم نیز از مناقصه برگزاری المپیک ۲۰۲۴ کنار رفتند و تنها پاریس و لس‌آنجلس باقی ماندند. در مواجهه با این احتمال واقعی که هیچ شهر مناسبی برای بازی‌های ۲۰۲۸ داوطلب نخواهد شد، کمیته المپیک نیز در گامی بی‌سابقه بازی‌های ۲۰۲۴ را به پاریس و ۲۰۲۸ را به لس‌آنجلس واگذار کرد.

کمیته بین‌المللی المپیک نیز لزوم تغییرات را پذیرفته است؛ این کمیته اعلام کرده است که مبنای میزبانی المپیک را به جای شهرهایی که ورزشگاه‌های لوکس و امکانات تجملاتی دارند، پایداری اقتصادی‌(و زیست محیطی) قرار خواهد داد. این کمیته همچنین نشان داده است که به جای تشویق به ورود از تمامی شهرها برای شرکت در المپیک به طور جدی از شهرهایی حمایت خواهد کرد که معتقد است قادرند با موفقیت این رویداد را میزبانی کنند؛ به عنوان مثال سوچی در میان شهرهایی است که برای برگزاری رویداد المپیک نیاز به بازسازی کامل شهری دارد. از سوی دیگر، تقسیم سهم تلویزیون‌های بین‌المللی و حقوق اسپانسری با هدف کمک به کمیته‌های محلی با هدف پوشش گوشه‌ای هزینه‌های میزبانی نیز می‌تواند قدم مثبتی باشد.

بخشی از مسوولیت تغییر پویایی‌ها نیز بر عهده شهرهای میزبان است. شهرهای میزبان بازی‌ها باید به جای آنکه اغلب روی مکان‌های ورزشی و نمایش باشکوه این رویداد تمرکز کنند، از این رویداد به عنوان کاتالیزوری برای تغییرات اقتصادی گسترده‌تر استفاده کنند. با این وجود بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که ممکن است تغییرات اساسی‌تری برای تضمین نجات بلندمدت بازی‌ها، بدون تحمیل بار سنگین بر شهرهای میزبان، نیاز باشد. اول آنکه المپیک می‌تواند به سادگی به جای یک شهر در یک منطقه برگزار شود؛ گسترش برگزاری المپیک به شهرهای متعدد می‌تواند استفاده از ورزشگاه‌های موجود و ظرفیت‌های توریستی موجود را افزایش دهد. البته منطقی‌ترین راه‌حل از دیدگاه اقتصاددانان به احتمال زیاد ایجاد یک سایت دائمی برای بازی‌های المپیک است. این حرکت باعث خواهد شد به جای آنکه هر چهار سال یک‌بار میزبانان المپیک سرزمین المپیک را در شهر جدیدی بنا کنند، مکان‌های دائمی المپیک یک بار احداث شوند. ایجاد یک مکان دائمی جدا از حذف هزینه‌های بالای ساخت، به میزبان المپیک این اجازه را می‌دهد تا زیرساخت‌های مدیران باسابقه دارای دانش و تجربه را نیز برای پایین نگاه داشتن هزینه‌ها، حفظ کند.